Kênca wijdanên jengî

 Navê kitêbê: Kênca wijdanên jengî

Nivîskar: Êhsan Kemekî

Weşanxane: Çapxaneya Xanî li Dihokê

Sala weşanê: 2018

Hejmara rûpelan: 301

 

Kênca wijdanên jengî wek romaneka civakî û tam-siyasî serhatiya du nifşan, bab û kurî ya di demên Enfal, şerê navxwe û hêrişa Daişê da vedibêje û kurtîya wan bi vî rengî ye:

Kovan kurê Teterê Rustemî li gel jina xwe Jînê û her du zaroyên xwe Bêwar û Dilînê bi xweşî li gundê xwe li ser sinoran li başûrê Kurdistanê dijiyan. Lê tob û bombebarankirina tirkî ya berdewam bo dormandorê gundê wan weha kir ku piraniya gundiyan erdê xwe bihêlin û berê xwe bidin bajêrî û Kovan jî di wê hizra man û nemana li gundî da bû. Lê rojekê firokeyên tirkî geliyê nêzîkî gundî, yê ku bingehekê PKKê lê bû, bomberan dikin û Kovan li hawara wan diçe ji bo ku bizane ka rewşa wan çawa ye, lê ew bi xwe dikeve ber bombebarankirina duyê ya wê rojê ya firokeyan û bi dijwarî birîndar dibe û tê veguhastin bo nexweşxaneyekê li Dihokê.

Kovan bindîwar e û ew wek zêrevan li cem mam Qadirî, ku berpirsiyarekê siyasî û leşkerî ye, qeydkirî ye, lê li gundî dijiya û bi erd û pezî ve mijûl dibû. Piştî ji nexweşxaneyê derdikeve, ew mala xwe diîne Dihokê û pezê xwe jî difiroşe. Herweha jê tê xwestin ku vegere ser pêşmergetiyê û li sikrê Mûsilê di çeperên li hember Daişê da li cem muqedem Pîroyî dibe lênanvan. Ew li wê derê dibîne ku hemî bi lehîmkirinê ve, yanî telefonkirina yaran û sohbetên dildarîkirinê ve mijûl dibin û ew jî dikeve nav peywendiyeka ji wî rengî li gel keçeka ku hevalê wî Cegerî ew ji keçîniyê xistiye û ew jî wê dibîne û dildariyê pê ra dike.

Ceger telefona xwe diguhore û peywendiya xwe bi wê keçê ya nave wê Nêrgiz e qut dike. Êdî Nêrgiz ya ku ji Cegerî ducan bûye bela xwe ji Kovanî venake û dixwaze yan bi Cegerî yan bi wî ra bizewice. Lê spêdeyekê Ceger li ser destê daişiyan tê kuştin û êdî bes Kovan dimîne di destê Nêrgizê da û Kovan nizane dê çawa xwe ji nav lepên wê xilas bike. Êvarekê daişî êrişê dikin ser wan û hemî pêşmerge paşde vedigerin û ew û berpirsyarê çeperî Pîro li dawiyê di tirimbêlê da ne û dixwazin bi dû hevalên xwe bikevin, lê guleyek tê û Pîroyî, yê ku tirimbêl dihajot dikuje û tirimbêl bi wan ve werdigere. Ew xwe ji tirimbêlê derdixe û jê dûr dikeve berî ku daişî bihên ser tirimbêlê û agirî berbidinê.

Kovan naxwaze ji tirsa Nêrgizê û aşkerabûna peywendiya wan ya cinsî vegere mal û biryara revê dide. Lew berê xwe dide Zaxoyê da ji wê derê bi qeçaxî biçe Ewropayê. Qeçaxçiyek wî bi çend kesên din ra dibe Keşanê da ji wê derê wan derbasî aliyê dî yê sinoran bike û bigehîne Stembolê. Lê şervanên PKKê wî di rê da digirin û ew di nav wan da hevalekê xwe yê PKKyî dibîne û ew wî razî dike ku bibe PKK. Ji bextê wî yê reş ew hevalê wî ji bingehê wan bi karekî derdikeve û bi bomberankirina tirkî tê kuştin û yên PKKê gumana ajaniyê ji Kovanî dikin û wî digirin û lêkolînê li gel dikin û dixwazin bizanin ka ew çima hatiye wir û bo çi dixwaze biçe derve. Kovan nizane ka dê çi bi serê wî bihê û hewla revê dide, lê ew tê birîndar kirin û dîsan tê girtin. Rojekê ew şkefta Kovan tê de girtî ji aliyê firokeyên tirkî ve tê bombe baran kirin û şervan tên kuştin û Kovanê birîndar, yê ku kirim ketine birînên wî û êdî naxwaze bijî, xwe digehîne ser kelexê şervanekê kuştî û narincoka wî bi xwe ve dipeqîne.

Em her di vê romanê da çîroka babê wî Teterê Rustemî yê pêşmerge jî dixwînin; ka çawa di demê hêrişa Enfalan da bo ser devera wan û revîna xelkê gundên wê derê, ew mala xwe bi şofêrekî ra dişîne Dihokê û dixwaze xwe bigehîne hevalên xwe yên pêşmerge û biçe Îranê, lê çi rêya nabîne û xwe teslîm dike û diçe leşkeriya îraqî li Dîwaniyê û paşî û pey dostaniyeka wî li gel serhêzê xwe û jina wî tê veguhastin bo Feydiyê. Teter di demê şerê birakujiyê da li gel mam Qadirî û Pîroyî pêşmerge bû û di şerekî da tê kuştin û wî berî kuştina xwe serhatiya jiyana xwe nivîsî bû û ew wek pirtûk derkeftibû.

Ji bilî van û serhatiya Nêrgizê ya li gel Cegerî û Kovanî û paşî li gel Doxanî, di vê kitêbê da serhatiyên dî û rexneyên civakî û siyasî jî berçav dibin.

Ji rûpelê 171: “Ew di mawê du demjimêrên nûbedariyê da digel sê jinka axift. Piştî nûbedariyê jî çû di trombêla xwe da û her mobayla wî li ber guhî bû. Ta ez ji xew rabûym, bo berhevkirina têştê jî her di trombêla xwe da bû, mobayla wî li ber guhî bû. Bi roj jî, ger peywendiyek ji layê hevjîna wî ve bo bihêt, neşêt du xuleka digel biaxivît, peywendiyê bi rûyê wê da digirît”.

 

ناڤێ کتێبێ: کێنجا وژدانێن ژەنگی

نڤیسکار: ئێحسان کەمەکی

وەشانخانە: جاپخانەیا خانی ل دهۆکێ

سالا وەشانێ: ٢٠١٨

هەژمارا رووپەلان: ٣٠١

 

کێنجا وژدانێن ژه‌نگی وەک رۆمانەکا جڤاکی و تام-سیاسی سه‌رهاتیا دو نفشان، باب و کوری،  یا د ده‌مێن ئەنفال، شەرێ ناڤخوە و هێرشا داعشێ دا ڤه‌دبێژه‌ و کورتییا وان ب ڤی ڕه‌نگی یه:‌

کۆڤان کورێ ته‌ته‌رێ ڕوسته‌می ل گه‌ل ژنا خوه‌ ژینێ و هه‌ر دو زارۆیێن خوه‌ بێوار و دلینێ ب خوه‌شی ل گوندێ خوه‌ ل سه‌ر سنۆران ل باشوورێ کوردستانێ دژیان. لێ تۆب و بۆمبه‌بارانکرنا ترکی یا به‌رده‌وام بۆ دۆرماندۆرێ گوندێ وان وه‌ها کر کو پرانیا گوندیان ئه‌ردێ خوه‌ بهێلن و به‌رێ خوه‌ بدن باژێری و کۆڤان ژی د وێ هزرا مان و نه‌مانا ل گوندی دا بوو. لێ ڕۆژه‌کێ فرۆکه‌یێن ترکی گه‌لیێ نێزیکی گوندی، یێ کو بنگه‌هه‌کێ پەکەکێ لێ بوو، بۆمبه‌ران دکن و کۆڤان ل هاوارا وان دچه‌ ژ بۆ کو بزانه‌ کا ڕه‌وشا وان چاوا یه‌، لێ ئه‌و ب خوه‌ دکه‌ڤه‌ به‌ر بۆمبه‌بارانکرنا دویێ یا وێ ڕۆژێ یا فرۆکه‌یان و ب دژواری بریندار دبه‌ و تێ ڤه‌گوهاستن بۆ نه‌خوه‌شخانه‌یه‌کێ ل دهۆکێ.

کۆڤان بندیواره‌ و ئه‌و وه‌ک زێره‌ڤان ل جه‌م مام قادری، کو به‌رپرسیاره‌کێ سیاسی و له‌شکه‌ری یه‌، قەیدکری یە، لێ ل گوندی دژیا و ب ئه‌رد و په‌زی ڤه‌ مژوول دبوو. پشتی ژ نه‌خوه‌شخانه‌یێ ده‌ردکه‌ڤه‌، ئه‌و مالا خوه‌ دئینه‌ دهۆکێ و په‌زێ خوه‌ ژی دفرۆشه‌. هه‌روه‌ها ژێ تێ خوه‌ستن کو ڤه‌گه‌ره‌ سه‌ر پێشمه‌رگه‌تیێ و ل سکرێ مووسلێ د چه‌په‌رێن ل هه‌مبه‌ر داعشێ دا، ل جه‌م موقه‌ده‌م پیرۆیی، دبه‌ لێنانڤان. ئه‌و ل وێ ده‌رێ دبینه‌ کو هه‌می ب لەحیمکرنێ ڤه‌، یانی ته‌له‌فۆنکرنا یاران و سۆحبه‌تێن دلداریکرنێ ڤه‌ مژوول دبن و ئه‌و ژی دکه‌ڤه‌ ناڤ په‌یوه‌ندیه‌کا ژ وی ڕه‌نگی ل گه‌ل‌ که‌چه‌کا کو هه‌ڤالێ وی جه‌گه‌ری ئه‌و ژ که‌چینیێ خستیه‌ و ئه‌و ژی وێ دبینه‌ و دلداریێ پێ ڕا دکه.‌

جه‌گه‌ر ته‌له‌فۆنا خوه‌ دگوهۆره‌ و په‌یوه‌ندیا خوه‌ ب وێ که‌چێ یا ناڤێ وێ نێرگزه‌ قوت دکه‌. ئێدی نێرگز، یا کو ژ جه‌گه‌ری دوجان بوویه،‌ به‌لا خوه‌ ژ کۆڤانی ڤه‌ناکه‌ و دخوازه‌ یان ب جه‌گه‌ری یان ب وی ڕا بزه‌وجه‌. لێ سپێدەیە‌کێ جه‌گه‌ر ل سه‌ر ده‌ستێ داعشیان تێ کوشتن و ئێدی به‌س کۆڤان دمینه‌ د ده‌ستێ نێرگزێ دا و کۆڤان نزانه‌ دێ چاوا خوه‌ ژ ناڤ له‌پێن وێ خلاس بکه‌. ئێڤاره‌کێ داعشی ئێرشێ دکن سه‌ر وان و هه‌می پێشمه‌رگه‌ پاشده‌ ڤە‌دگه‌رن و ئه‌و و به‌رپرسیارێ چه‌په‌ری پیرۆ ل داویێ د ترمبێلێ دا نه‌ و دخوازن ب دوو هەڤالێن خوە بکەڤن، لێ گوله‌یه‌ک تێ و پیرۆیی، یێ کو ترمبێل دهاژۆت دکوژه‌ و ترمبێل ب وان ڤه‌ وه‌ردگه‌ره‌. ئه‌و خوه‌ ژ ترمبێلێ ده‌ردخه‌ و ژێ دوور دکه‌ڤه‌ به‌ری کو داعشی بهێن سه‌ر ترمبێلێ و ئاگری به‌ربدنێ.

کۆڤان ناخوازه‌ ژ ترسا نێرگزێ و ئاشکه‌رابوونا په‌یوه‌ندیا وان یا جنسی ڤه‌گه‌ره‌ مال و بریارا ڕه‌ڤێ دده‌. له‌و به‌رێ خوه‌ دده‌ زاخۆیێ دا ژ وێ ده‌رێ ب قه‌چاخی بچه‌ ئه‌ورۆپایێ. قه‌چاخچیه‌ک وی ب چه‌ند که‌سێن دن ڕا دبه‌ که‌شانێ، دا ژ وێ ده‌رێ وان ده‌رباسی ئالیێ دی یێ سنۆران بکه‌ و بگه‌هینه‌ سته‌مبۆلێ. لێ شه‌رڤانێن پەکەکێ وی د ڕێ دا دگرن و ئه‌و د ناڤ وان دا هه‌ڤاله‌کێ خوه‌ یێ پەکەکەیی دبینه‌ و ئه‌و وی ڕازی دکه‌ کو ببه‌ پەکەکە. ژ به‌ختێ وی یێ ڕه‌ش ئه‌و هه‌ڤالێ وی ژ بنگه‌هێ وان ب کاره‌کی ده‌ردکه‌ڤه‌ و ب بۆمبه‌رانکرنا ترکی تێ کوشتن و یێن پەکەکێ گومانا ئاژانیێ ژ کۆڤانی دکن و وی دگرن و لێکۆلینێ ل گه‌ل دکن و دخوازن بزانن کا ئه‌و چما هاتیه‌ ور و بۆ چ دخوازه‌ بچه‌ ده‌رڤه‌. کۆڤان نزانه‌ کا دێ چ ب سه‌رێ وی بهێ و هه‌ولا ڕه‌ڤێ دده‌، لێ ئه‌و تێ بریندار کرن و دیسان تێ گرتن. ڕۆژه‌کێ ئه‌و شکه‌فتا کۆڤان تێ دا گرتی ژ ئالیێ فرۆکه‌یێن ترکی ڤه‌ تێ بۆمبه‌ باران کرن و شه‌رڤان تێن کوشتن و کۆڤانێ بریندار، یێ کو کرم که‌تنه‌ برینێن وی و ئێدی ناخوازه‌ بژی، خوه‌ دگه‌هینه‌ سه‌ر که‌له‌خێ شه‌رڤانه‌کێ کوشتی و نارنجۆکا وی ب خوه‌ ڤه‌ دپه‌قینه.‌

ئه‌م هه‌ر د ڤێ ڕۆمانێ دا چیرۆکا بابێ وی ته‌ته‌رێ ڕوسته‌می یێ پێشمه‌رگه‌ ژی دخوینن؛ کا چاوا د ده‌مێ هێرشا ئه‌نفالان دا بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌را وان و ڕه‌ڤینا خه‌لکێ گوندێن وێ ده‌رێ، ئه‌و مالا خوه‌ ب شۆفێره‌کی ڕا دشینه‌ دهۆکێ و دخوازه‌ خوه‌ بگه‌هینه‌ هه‌ڤالێن خوه‌ یێن پێشمه‌رگه‌ و بچه‌ ئیرانێ، لێ چ ڕێیا نابینه‌ و خوه‌ ته‌سلیم دکه‌ و دچه‌ له‌شکه‌ریا ئیراقی ل دیوانیێ و پاشی و په‌ی دۆستینیه‌کا وی ل گه‌ل سه‌رهێزێ خوه‌ و ژنا وی، تێ ڤه‌گوهاستن بۆ فه‌یدیێ. ته‌ته‌ر د ده‌مێ شه‌رێ براکوژیێ دا ل گه‌ل مام قادری و پیرۆیی پێشمه‌رگه‌ بوو و د شه‌ره‌کی دا تێ کوشتن و وی به‌ری کوشتنا خوه‌ سه‌رهاتیا ژیانا خوه‌ نڤیسی بوو و ئه‌و وه‌ک پرتووک ده‌رکەفتبوو.

ژ بلی ڤان و سه‌رهاتیا نێرگزێ یا ل گه‌ل جه‌گه‌ری و کۆڤانی و پاشی ل گه‌ل دۆغانی، د ڤێ کتێبێ دا سه‌رهاتیێن دی و ڕه‌خنه‌یێن جڤاکی و سیاسی ژی به‌رچاڤ دبن. 

ژ رووپەلێ ١٧١: "ئەو د ماوێ دو دەمژمێرێن نووبەداریێ دا دگەل سێ ژنکا ئاخفت. پشتی نووبەداریێ ژی چوو د ترۆمبێلا خوە دا و هەر مۆبایلا وی ل بەر گوهێ وی بوو. تا ئەز ژ خەو رابوویم، بۆ بەرهەڤکرنا تێشتێ ژی، هەر د ترۆمبێلا خوە دا بوو، مۆبایلا وی ل بەر گوهی بوو، ب رۆژ ژی، گەر پەیوەندیەک ژ لایێ هەڤژینا وی ڤە بۆ بهێت، نەشێت دو خولەکا دگەل باخڤیت، پەیوەندیێ ب روویێ وێ دا دگریت."