Ferhenga Amed ya Îsmaîl Taha Şahînî
فەرهەنگا ئامەد یا ئیسماعیل تاها شاهینی
Berî çend rojan dora sih
ktêbên ku min li Dihokê kirîbûn û min ji wê derê post kiribûn, gehiştin bo ber
destê min li Stokholmê. Min berî hemîyan seha ferhenga Amed ya kurdî - kurdî - erebî
ya meydanî ya Îsmaîl Taha Şahînî kir. Ev ferheng di du bergan da derketiye û ji
3450 berperan pêk dihê. Ya rast min piranîya ferhengên kurdî yên ku berî wê
derkeftine dîtine û hin ji wan di jiyana xwe ya nivîskarîyê da bi kar înane, lê
ev ferheng bi dîtina min, di warê ferhengsazîyê da gelek li pêşîya yên berî xwe
ye. Û tişta vê ji hemîyên din jî cuda dike, û wek ferhengsazî bi xwe jî di
pêşgotina xwe da destnîşan kirî, ew e ku ev ferheng meydanî ye û ew wan peyivên ku kurmancîaxêvan li başûrê Kurdistanê bi kar anîne di nav rûpelên xwe da dihewîne.
Bê guman ev dê ji bo min û ji bo her kesê bi kurdîyê ve mijûl dibe çavkanîyeka
gelek mifadar be.
Ez ji bo balkêşanê bo
ser bihadarîya vê ferhengê dê ji pêşgotina zimannas Newzad Hirorî ya ji bo vê ferhengê
hatiye nivîsîn, vê parçeya jêrîn bi we ra parve bikIm:
(Piştî ku min kurseka
ferhengnasîyê li zankoya Stokholmê xwandî, dilê min çûyê ferhengeka kurdî -kurdî
li ser peyivan û metodên ferhengnasîya ewropayî çê kim. Min dest pê kir peyivên
ku min dizanîn rêz kirin û menayên wan nivîsîn û her weha li ferhengên heyî nihêrt.
Armanca min ew bû ku ew ferhengeka wesa be ku bo xebatên dî yên çêkirina
ferhengên kurdî bibe nimûneyek. Gava seydayê Îsmaîl Taha Şahîn behsê xebata xwe
bo min kirî, min pêşniyar kir ku ew wan metodan yên ku axleb ferhengên ewropayî
li dûv diçin bi kar bîne. Ew pêşniyar ket serê seydayê Îsmaîl. Min jî qebûl kir
ku ez hemû ferhenga wî kontrol bikim. Piştî hîngê, êdî hewce nedikir ku ez li
ser ferhenga xwe berdewam bibim. Çunkî ew ne meydanî bû û ji pêş ferhenga
seydayê Îsmaîl ve dilopek ji behrê bû.)
Her weha li ser
giringîya vê ferhengê helbestvan Mueyed Teyib, berpirsê dezgeha Spîrêz ya
weşanê ya ku ev ferheng belav kiriye, di nav gotina xwe da ya li ser cildê paşî
yê ferhengê hatiye bi cih kirin nivîsîye:
(Bi dîtina min her wek
çawa di hemî zimanan da gelek ferheng hene, lê herdem yek ji wan ji hemîyan pitir
giştgîr û cihê bawerî û bikarînanê ye; ev ferhenge jî dê di zimanê kurdî û kurmancîya
behdînî da ew be, lewra pîdivî ye daneyek ji wê di her malekê da hebe.)
Min ji vê bêhtir, li
ser bihadarîya vê ferhengê tşitek nîne li ser zêde bikim ji bilî ku bêjm
seydayî Îsmaîl Taha Şahînî mala te ava û destên te her sax bin û hêvîdar im
çapeka din hêj baştir û dewlemendtir be.
فەرهەنگا ئامەد یا ئیسماعیل تاها شاهینی
بەری چەند رۆژان دۆرا سهـ کتێبێن کو من ل دهۆکێ کریبوون
و من ژ وێ دەرێ پۆست کربوون، گەهشتن بۆ بەر دەستێ من ل ستۆکهۆلمێ. من بەری هەمییان
سەحا فەرهەنگا ئامەد یا کوردی – کوردی - عەرەبی یا مەیدانی یا ئیسماعیل تاها
شاهینی کر. ئەڤ فەرهەنگ د دو بەرگان دا دەرکەتیە و ژ ٣٤٥٠ بەرپەران پێک دهێت. یا
راست من پرانییا فەرهەنگێن کوردی یێن کو بەری وێ دەرکەفتنە دیتنە و هندەک ژ وان د
ژیانا خوە یا نڤیسکارییێ دا ب کار ئینانە، لێ ئەڤ فەرهەنگ ب دیتنا من د وارێ
فەرهەنگسازییێ دا گەلەک ل پێشییا یێن بەری خوە یە. ئو تشتا ڤێ ژ هەمییێن دی ژی جودا
دکت و وەک فەرهەنگسازی ب خوە ژی د پێشگۆتنا خوە دا دەستنیشان کری، ئەوە کو ئەڤ
فەرهەنگ مەیدانی یە و ئەو وان پەیڤێن کو کورمانجیئاخێڤان ل باشوورێ کوردستانێ ب
کار ئینانە د ناڤ رووپەلێن خوە دا دحەوینە. بێ گومان ئەڤ دێ ژ بۆ من و ژ بۆ هەر
کەسێ ب کوردییێ ڤە مژوول دبت چاڤکانییەکا گەلەک مفادار بت.
ئەز ژ بۆ بالکێشانێ بۆ سەر بهادارییا ڤێ فەرهەنگێ دێ ژ
پێشگۆتنا زمانناس نەوزاد هرۆری یاژ بۆ ڤێ فەرهەنگێ هاتیە نڤیسین، ڤێ پارچەیا ژێرین
ب وە را پارڤە بکم:
(پشتی کو من کورسەکا فەرهەنگناسییێ ل زانکۆیا ستۆکهۆلمێ
خواندی، دلێ من چوویێ فەرهەنگەکا کوردی – کوردی ل سەر پەیڤان و مەتۆدێن
فەرهەنگناسییا ئەورۆپایی چێ کم. من دەست پێ کر پەیڤێن کو من دزانین رێز کرن و
مەعنایێن وان نڤیسین و هەر وەها ل فەرهەنگێن هەیی نهێرت. ئارمانجا من ئەو بوو کو
فەرهەنگەکا وەسا بت کو بۆ خەباتێن دی یێن چێکرنا فەرهەنگێن کوردی ببت نموونەیەک.
گاڤا سەیدایێ ئیسماعیل تاها شاهین بەحسێ خەباتا خوە بۆ من کری، من پێشنیار کر کو
ئەو وان مەتۆدان یێن کو ئاغلەب فەرهەنگێن ئەورۆپایی ل دووڤ دچن ب کار بینت. ئەو
پێشنیار کەت سەرێ سەیدایێ ئیسماعیل. من ژی قەبوول کر کو ئەز هەموو فەرهەنگا وی
کۆنترۆل بکم. پشتی هینگێ، ئێدی هەوجە نەدکر کو ئەز ل سەر فەرهەنگا خوە بەردەوام ببم.
چونکی ئەو نە مەیدانی بوو و ژ پێش فەرهەنگا سەیدایێ ئیسماعیل ڤە دلۆپەک ژ بەحرێ
بوو.)
هەر وەها د وارێ گرنگیا ڤێ فەرهەنگێ دا هەلبەستڤان موئەیەد
تەیب، بەرپرسێ دەزگەها سپیرێز یا وەشانێ یا کو ئەڤ فەرهەنگ بەلاڤ کریە، د ناڤ
گۆتنا خوە دا یا ل سەر جلدێ پاشی یێ ڤێ فەرهەنگێ هاتیە ب جهـ کرن نڤیسییە:
(ب دیتنا من هەر وەک چاوا د هەمی زمانان دا گەلەک
فەرهەنگ هەنە لێ هەردەم ئێک ژ وان ژ هەمییان پتر گشتگیر و جهێ باوەری و بکارئینانێ
یە؛ ئەڤ فەرهەنگە ژی دێ د زمانێ کوردی و کرمانجییا بەهدینی دا ئەو بیت، لەورا
پیدڤی یە دانەیەک ژ وێ د هەر مالەکێ دا هەبیت.)
من ژ ڤێ بێهتر، ل سەر بهادارییا ڤێ فەرهەنگێ، تشتەک
نینە ل سەر زێدە بکم ژ بلی کو بێژم سەیدایی ئیسماعیل تاها شاهینی مالا تە ئاڤا و
دەستێن تە هەر ساخ بن و هیڤیدارم چاپەکا دی هێژ باشتر و دەولەمەندتر بت.
