خەما نەخو، خەم هلگری خوە دخون Xema nexu, xem hilgirî xwe dixun

 

ئەڤ چەند رۆژن من کارتۆنا نڤیس و کاخەزێن خوە یێن کەڤن ژ دۆلابێ دەرخستیە و من د ناڤ دا ئەڤ نڤیس دیت کو من د ئیلۆنا ١٩٨٤ێ دا ل سەر کاخەزێن زەر ل گوندێ ڕاژانێ ل رۆژهلاتێ كوردستانێ نڤیسیبوو. من ئەڤ هزرا د ڤێ نڤیسێ دا بەری هینگێ، د سالا ١٩٨١ێ دا ل دهۆکێ نڤیسیبوو و ب دەنگێ خوە وەک کاسێت دابوو هندەک ناسان. هەر وەسا پاشی من ئەو بەرفرەهتر کربوو و شانۆنامەیەکا دەنگی د پاییزا سالا ١٩٨٣ێ دا ژێ چێ کربوو و ل گوندێ بازێ ل دەڤەرا بەرواری بالا، ب تەیپێ ل سەر کاسێتەکێ تۆمار کربوو و کۆپی و بەلاڤ کربوو. د وێ شانۆیا دەنگی دا ئەز و شەهید سمکۆ ئامێدی و مەهدی محەمەد سەلیم و نافع شوکری ب دەنگێن خوە تێ دا بەشدار ببوون. دێ پاشی، جارەکا دی بەحسا وێ ژی کم.

 

خەما نەخو، خەم هلگری خوە دخون

دێ بێژن هێرش تڕچەدینە، ئێ ما چاوا دین نەبم و رادیۆ، مەزن و ناڤدار، کەنکەنە و رەوشەندیر ل باژیڕێ من خوە ب سەرێ ئێکێ وەکی من دا دکنە زانا و دبێژن "ئەڤ یا هەیی پێشکەفتنە، ئەڤ رێدار و یاسایا دیمۆکراتییێ و وەکهەڤیێ یە و دەلیڤان ددت هەمی کەسان. هۆسا یە و چ جوداهی نینن. ئەڤجا مرۆڤۆ دەستێ تە ژ تە ڕا و زۆرداری و مێتنکارییێ ل سەر خوە قەبوول نەکە. بلڤە و دەرگەهێن ژینێ ل بەر تە ڤەکرینە"

چ پەیڤێن جوان رستی و ڤەهاندینە، ئەو ژ رووخساری ڤە مرۆڤی د سەر دا دبن و بێ دەنگ دکن، لێ چ ڕاستی د وان دا نینە. ئەڤ چ وەکهەڤی و دیمۆکراتی یە کو هندەک هەمی بن و هەمی تشت هەبن و هەر چ یا بڤێت دکن ، چنکی ژێ دهێت و پێ چێ دبت و هندەک ژی بۆ مافەکێ بچووک و بۆ تێربوونا رۆژەکێ قورچا ل گەورییێن خوە ددن.

دبت کو ئەز دین بم و بەردەوام ژی گەلەک دبێژن من تو دینی. دبت کو ئەو راست بن، ما خوە نە ئەز ژ ڤان گەلەکان عاقلتر و راستترم. لێ، نزانم دوهی بوو یان پێر، من د کتێبەکێ دا خواند کو نە مەرجە دەنگێ گەلەکان یان یێ بێتران ل سەرتشتەکی ئێک بت و ئەو دیتن راست و دورست بت. لێ بەلێ، ل رەخێ دی دبت کو ئێکی هزرەک هەبت و سەد یان ئەکسەرییەت ل دژی بن و ئەو هزر و دیتن راست بت. ئەرێ، راست و دورست نە ب وێ یە کا چەند پێ ڕا نە و چەند ل دژی نە. ها پا دبت کو ژ بۆ کەسێن نەزان و جڤاکێ پاشکەفتی دیمۆکراسی خودان دو سەر بت، ڕاستی و دورستی ب دەنگێن ئەکسەرییەت و کێمانییێ بت و ئەو ل گەل دەم و جهان دهێت گوهۆرین.

‌هێ بەلی ما دێ بۆ کێ بێژی. ئەز کورێ سەعۆیێ پالە، کی دێ باوەر ژێ کت. لێ هەکە ئەڤ ئاخفتنێن من ئێکێ دی یێ جلک جوان و ماقوول و د بەرخوە ڕا چووی گۆتبان، کەسەکێ تەشمکەک ل بەر چاڤان و دەولەمەند یان ژ مالەکا ناڤدار یان دەستهلاتدار، دێ چ کەسی وەسا بساناهی نەگۆتبایێ کا ئەڤ چ دبێژت و کا دا هزرا خوە تێ دا بکین، لێ دا یەکسەر بێژن راست دبێژت، چ مرۆڤەکی زانا و عاقلمەندە.

ببۆرن ئەگەر من سەرێ هەوە ب ڤان گۆتگۆتکان گێژ کربت، لێ ئەز نەچار بووم ڤان ئاخفتنا ل گەل خوە بکم. ئەز هەر دەم ژ خوە و سۆحبەتا ل گەل خوە دەست پێ دکم، بەری کو ئاخفتنا خوە روو ب روویێ وە بکم و ئەز دزانم ل گۆر وە ئەڤ ژی دیناتی یە. ها ژ بەر کو هوون دترسن ئەز عەقلێ خوە بدم شۆلی، ژ بەر کو دێ ب هندێ شک و پرسیار و هزر چێ بن.

هوون دزانن ئەڤرۆ چ ب سەرێ من هاتیە، دبت ژی ئەو ل نک هەوە نە تشتەکێ گرنگ بت، لێ وێ گەلەک تەئسیر ل من کر. ئەز ب رێکا خوە دا دچووم و قەرقەشەیەک ژ پشت من ڤە هات گوهێن من، دەنگەک دبێژت: ئەڤە یێن وەکی تە کەنگی وەها لێهاتنە کو د بەر من ڕا بئاخڤن.

چاڤێن من ل پشت من زڤرین. دبینم زەلامەک زێدە ژ خوە رازی، ئاغایێ دەڤەرا مە راوەستیایە و حەفت شەفەلەح ل دەردۆرا وی نە و وەک سەیان ل بەندا لێخورینا وی نە. وان وەسا خوە پەیت کریە، یا ژ من ڤە ها هاتن تەلبا من. لەرزکەک ب سەرێ لەشی من دا چوو خوارێ، لێ هەر وەسا خەم و کەربێ ژی ئەز گرتم و ئەز ب عەردی ڤە نووسیام. دیتنا وان هەمی زۆردا و رژێمێن ستەمکار ئینان بەر هزرا من. ژ رەخەکی ڤە رژێمێن زۆردار خەلکێ مە تەپەسەر دکن و کەد و خوینا وان دمێژن و ژ رەخێ دی ڤە پارمەند و ئاغا و شێخ و بەرپرس وان بندەست و تەپەسەر دکن و دکن ئامراز د دەستێ خوە و داگیرکەری و نەزانینێ دا.

ئاخ چ بێژم، ڕاستی و حەقی ل کی ڤە یە. ژ بەر چ دڤێت پی رازی بم، کو هەژار هەر بمینت هەژار و بندەست و یێن وان بندەست ژی دکن هەر دەستبەرفرەهتر بن.

دیارە کو ئەڤ یاسایا وانە یێن کو د کەڤلێن خوە دا دژین و بازارێ ژیانێ بەس د دەستێن وان دا یە و دکن گازی وەرن و کەرم کن وەکهەڤییا دەلیڤەیان ژ بۆ وە هەیە و ئەو باش دزانن ژی کو بەس ئەون یێن دەستهلاتدار، ئەون یێن کو ل سەر بازاری زالن و دێ دەلیڤە ژی د دەستێن وان دا بن هندی کو خەلک هەژار و نەزان بن و هشیار نەبن.

ئێدی ئەز باوەر دکم کو ئەز دین و بەرزە مە هندی کو ئەز رێکا خوە نزانم و خوە نەبینم. بەس من سۆزە و دبێژم خوە: لۆ خەما نەخو خەم هەر هلگرێ خوە دخون. خەما نەخو، هزرا خوە بکە و ڕێکا خوە بەر نەدە و بۆ پاشڤە نەزڤرە.

ئیلۆن/١٩٨٤
ڕاژان

 

Ev çend roj in min kartona nivîs û kaxezên xwe yên kevin ji dolabê derxistiye û min di nav da ev nivîs dît ku min di ‏îlona 1984ê da li ser kaxezên zer li gundê  Rajanê li rojhilatê Kurdistanê nivîsî bû. Min ev hizra di vê nivîsê da berî hîngê, ‏di sala 1981ê da li Dihokê nivîsîbû û bi dengê xwe li ser kasêtê tomar kiribû û dabû hinek nasan. Min her wesa paşî ew berfirehtir ‏kiribû û şanonameyeka dengî di payîza sala 1983ê da jê çê kiribû û li gundê Bazê li devera Berwarî Bala bi teypê li ser kasêtekê tomar kiribû û kopî û belav kiribû. Di wê şanoya dengî da ez û ‏şehîd Simko Amêdî û Mehdî Mihemed Selîm û nafi’ Şukrî bi dengên xwe tê da beşdar bibûn. Dê paşî behsa wê jî kim.‏

 

Xema nexu, xem hilgirî xwe dixun

 

Dê bêjin Hêriş tirçedîn e, ê ma çawa dîn nebim û radiyo, mezin û navdar, kenkene û rewşendîr li bajêrê min xwe bi serê ‏yekê wekî min da dikin zana û dbêjin "ev ya heyî pêşkeftin e, ev rêdar û yasaya demokrasî û wekhevîyê ye û delîveyan dide ‏hemî kesan. hosa ye û çi cudahî nînin. Evca mirovo destê te ji te ra û zordarî û mêtinkarîyê li ser xwe qebûl neke. ‏Bilive û dergehên jînê li ber te vekirîne"‏

Çi peyivên ciwan ristî û vehandî ne, ew ji rûxisarî ve mirovî di ser da dibin û bê deng dkin, lê çi rastî di wan da nîne. ‏Ev çi wekhevî û demokrasî ye ku hinek hemî bin û hemî tişt hebin û her çi ya bivêt dikin, çnikî jê dihêt û pê çê ‏dibit û hinek jî bo mafekê biçûk û bo têrbûna rojekê qurçan li gewrîyên xwe didin.‏

Dibe ku ez dîn bim û berdewam jî gelek dibêjin min tu dîn î. Dibe ku ew rast bin, ma xwe ne ez ji van gelekan aqiltir û ‏rasttir im. Lê, nizanim duhî bû yan pêr, min di kitêbekê da xwand ku ne merc e dengê gelekan yan yê bêtiran li ser tiştekî ‏yek be û ew dîtin rast û durist be. Lê belê, li rexê dî dibe ku yekî hizrek hebe û sed yan ekserîyet li ‏dijî bin û ew hizir û dîtin rast be. Erê, rast û durist ne bi wê ye ka çend pê ra ne û çend li dijî ne. ha pa dibe ‏ku ji bo kesên nezan û civakê paşkeftî demokratî xudan du ser be, rastî û duristî bi dengên ekserîyet û ‏kêmanîyê be û ew li gel dem û cihan dihê guhorîn.‏

‏‌Hê belî ma dê bo kê bêjî. Ez kurê Se'oyê pale, kî dê bawer jê bike, lê heke ev axiftinên min yekê dî yê cilik ‏ciwan û maqûl û di ber xwe ra çuyî gotiban, kesekê teşimkek li ber çavan û dewlemend yan ji maleka navdar yan ‏desthilatdar, dê çi kesî wesa bisanahî negotibayê ka ev çi dibêje û ka da em hizra xwe tê da bikin, lê da yekser bêjin rast ‏dibêje, çi mirovekê zana û aqilmend e.‏

Biborin eger min serê hewe bi van gotgotkan gêj kiribe, lê ez neçar bûm van axiftinan li gel xwe bikm. ez her dem ji ‏xwe û sohbeta li gel xwe dest pê dikim, berî ku axiftina xwe rû bi rûyê we bikim û ez dizanm li gor we ev jî dînatî ‏ye. Ha ji ber ku hûn ditirsin ez eqlê xwe bidim şolî, ji ber ku dê bi hindê şik û pirsiyar û hizir çê bin.‏

Hûn dizanin evro çi bi serê min hatiye, dibe jî ku ew li nik hewe ne tiştekê giring be, lê wê gelek tesîr li min ‏kr. Ez bi rêka xwe da diçûm û qerqeşeyek ji pişt min ve hat guhên min, dengek dibêje: Eve yên wekî te kengî ‏weha lê hatine ku di ber min ra biaxivin.‏

Çavên min li pişt min zivirîn, dibînm zilamekê zêde ji xwe razî, axayê devera me rawestiyaye û heft şefeleh li derdora wî ‏ne û wek seyan li benda lêxurîna wî ne. Wan wesa xwe peyt kiriye, ya ji min ve ha hatin telba min. Lerzikek bi ser leşê ‏min da çû xwarê, lê her wesa xem û kerbê jî ez girtim û ez bi erdî ve nûsiyam. Dîtina wan hemî zordar û rijêmên ‏sitemkar înan ber hizra min. Ji rexekî ve rijêmên zordar xelkê me tepeser dikin û ked û xwîna wan dimêjin û ji rexê dî ve ‏parmend û axa û şêx û berpirs wan bindest û tepeser dikin û dikin amraz di destê xwe û dagîrkerî û nezanînê da.‏

Ax çi bêjm, rastî û heqî li kî ve ye. ji ber çi divêt pê razî bim, ku hejar her bimîne hejar û bindest û yên wan ‏bindest jî dikin her destiberfirehtir bin.‏

Diyar e ku ev yasaya wan e yên ku di kevlên xwe da dijîn û bazarê jiyanê bes di destên wan da ye û dikin gazî werin û kerem kin ‏wekhevîya delîveyan ji bo we heye û ew baş dizanin jî ku bes ew in yên desthilatdar, ew in yên li ser bazarî zal û dê delîve ‏jî di destên wan da bin hindî ku xelk hejar û nezan bin û hişyar nebin.‏

Êdî ez bawer dikim ku ez dîn û berze me hindî ku ez rêka xwe nezanim û xwe nebînim. Bes min soz e û dibêjm xwe: Lo xema ‏nexu xem her hilgrê xwe dixun. Xema nexu, hizra xwe bike û rêka xwe ber nede û bo paşve nezivire.‏

Îlon / 1984

Rajan