Xebat û derdeserîyên kurdan û kurdînîyê di sêtkê romanên (Sidqî Hirorî) da

Xebat û derdeserîyên kurdan û kurdînîyê di sêtkê romanên (Sidqî Hirorî) da

Ev sernivîsa jorîn ya lêkolîneka rexneyî û şirovekarî ya rexnegirê şehreza Arif Hîto ye. Ew di berperên 144-308 di bergê sêyem yê kitêba wî ya rexneyî (Roman xodîka jiyanê ye) da belav bûye.

Ev ji xwendinên şirovekarî yên derûncivakî ne bo romana devera Behdînan, ku heta nuke çar bergên vê berhema lêkolînvanî ya li ser edebiyata bedew derketine.

Arf Hîto nivîskar û kesayetîyeka navdar e li başûrê kurdistanê, wî bi dehan kitêb di warên cor bi cor da nivîsandine û wergerandine û gelek berhemên wî yên helbestê jî hene.

Ew di van lêkolîn û şiroveyên xwe da dadikeve nav cîhana van romanan û wek ew di pêşgotina bergê sêyê da dinivîse, ew di wan da "serederiyê di gel komeka babetên derûncivakî û siyasî û felsefî" dke.

Arf Hîto di 164 berperan da bi tefşîyê xwe yê bispor di warê rexneya wêjeyî da dikeve ber her çar romanên min (Kurê zinarê serbilind, Evîn û şewat, Ez û delal/Min bi tenê nehêlin û Ez û delal/li ser rêya evînê) û ji her alîyekî ve hildisengîne.

Nivîskar wan her çar romana bi sêtk bi nav dike, ji ber ku romana çarê berdewamîya romana sêyem e. Ew her di pêşgotina vê kitêbê da weha dinivîse: ”Sidqî Hirorî bi sêtkekê romanan, hemû çiqên ketwarîya civakî tevlîhev dike ku serdemê bizava rizgarîxwaz ya kurdî ya li bajêr û gundan (bi hemû xalên xwe yên erênî û nerênî ve) pê wesif dike û paşî bi çîrokeka eşq û evînîyê ber bi hindek semtên felsefî û mirovayetî û civakî ve dibe. Di vê wexera di navbera hestên kesokî yên nivîserî û karvedanên civakê derdor da, komeka hizir û têgehên civakê kurdî (bi texa sitemkar û ya sitemlêkirî ve) pêşkêşî xwandevanan dike. Herwesa şêwazê têhizirîn û reftarên civakê Ewrûpî jî dike azirînerekê karîger ji bo li ser rawestan û pêdaçûna têgehan û hilsengandineka rexneyî.”

Ji bilî romanên min, nivîskar di vê pirtûkê da romana Miryema ya Sebrî Silêvaneyî, Alê dî yê pirê ya Tehsîn Navişkî, Hewar ya Mihemed Selîm Siwarî jî şirove dike û hildisengîne.

Roman xodîka jiyanê ye (pdf)  

 

خەبات و دەردەسەریێن کوردان و کوردینیێ د سێتکێ رۆمانين (سدقی هرۆری) دا

ئەڤ سەرنڤیسا ژۆرین یا لێکۆلینەکا رەخنەیی و شرۆڤەکاری یا رەخنەگرێ شەهرەزا عارف حیتۆ یە. ئەو د بەرپەرێن ١٤٤-٣٠٨ د بەرگێ سێیەم یێ کتێبا وی یا رەخنەیی (رۆمان خۆدیکا ژیانێیە) دا بەلاڤ بوویە.

ئەڤ ژ خوەندێن شرۆڤەکاری یێن دەروونجڤاکی نە بۆ رۆمانا دەڤەرا بەهدینان، کو هەتا نوکە چار بەرگێن ڤێ بەرهەما لێکۆلینڤانی یا ل سەر ئەدەبیاتا بەدەو دەرکەتنە.

عارف حیتۆ نڤیسکار و کەسایەتیەکا ناڤدارە ل باشوورێ کوردستانێ، وی ب دەهان کتێب د وارێن جۆر ب جۆر دا نڤیساندنە و وەرگەراندنە و گەلەک بەرهەمێن وی یێن هەلبەستێ ژێ هەنە.

ئەو د ڤان لێکۆلین و شرۆڤەیێن خوە دا دادکەڤە ناڤ جیهانا ڤان رۆمانان و وەک ئەو د پێشگۆتنا بەرگێ سێیێ دا دنڤیسە ئەو د وان دا "سەرەدەریێ دگەل کۆمەکا بابەتێن دەروونجڤاکی و سیاسی و فەلسەفی" دکە.

عارف حیتۆ د ١٦٤ بەرپەران دا ب تەفشیێ خوە یێ بسپۆر د وارێ رەخنەیا وێژەیی دا دکەڤە بەر هەر چار رۆمانێن من (کورێ زنارێ سەربلند، ئەڤین و شەوات، ئەز و دەلال/من ب تەنێ نەهێلن و ئەز و دەلال/ل سەر رێیا ئەڤینێ) و ژ هەر ئالییەکی ڤە هلدسەنگینە.

نڤیسکار وان هەرچار رۆمانان ب سێتک ب ناڤ دکە، ژ بەر کو رۆمانا چارێ بەردەوامیا رۆمانا سێیەمە. ئەو د پێشگۆتنا ڤێ کتێبێ دا وەها دنڤیسە:
"صدقی هرۆری ب سێتکەکێ رۆمانان، هەموو چقێن کەتواریا جڤاکی تەڤلیهەڤ دکەت کو سەردەمێ بزاڤا رزگاریخوازی یا کوردی یا ل باژێر و گوندان (ب هەموو خالێن خوە یێن ئەرێنی و نەرێنی ڤە) پێ وەسف دکەت و پاشی ب چیرۆکەکا عەشق و ئەڤینیێ بەر ب هندەک سەمتێن فەلسەفی و مرۆڤایەتی و جڤاکیڤە دبەت. د ڤێ وەغەرا د ناڤبەرا هەستێن کەسۆکی یێن نڤیسەری و کارڤەدانێن جڤاکێ دەردۆردا، کۆمەکا هزر و تێگەهێن جڤاکێ کوردی (ب تەخا ستەمکار و یا ستەملێکریڤە) پێشکێشی خواندەڤانان دکەت. هەروەسا شێوازێ تێهزرین و رەفتارێن جڤاکێ ئورۆپی ژی دکەتە ئازرینەرەکێ کاریگەر ژ بۆ ل سەر راوەستان و پێداچوونا تێگەهان و هەلسەنگاندنەکا رەخنەیی."

ژ بلی رۆمانێن من، نڤیسکار د ڤێ پرتووکێ دا رۆمانا مریەما یا سەبری سلێڤانەیی، ئالێ دی یێ پرێ یا تەحسین ناڤشکی، هەوارا
محەمەد سەلیم سواری ژی شرۆڤە دکە و هلدسەنگینە.

رۆمان خۆدیکا ژیانێ یە (پدف)